Thuật ngữ di truyền Betta

Khi lai tạo cá betta, sẽ rất hữu ích nếu nắm một số cơ bản về di truyền. Một điều vốn thực sự quan trọng với di truyền là hiểu thuật ngữ đượ...

Khi lai tạo cá betta, sẽ rất hữu ích nếu nắm một số cơ bản về di truyền. Một điều vốn thực sự quan trọng với di truyền là hiểu thuật ngữ được sử dụng. Trong bài này, tôi cố gắng làm rõ và bao quát một số điều cơ bản vốn cần thiết để hiểu về di truyền của betta theo cách thức đơn giản nhất [1,2,3].

Định nghĩa bạn cần nắm trong lai tạo

✅ DNA: Deoxyribonucleic acid, chất liệu di truyền của một sinh vật.

✅ Gen: đơn vị di truyền vốn chuyển giao thông tin từ cha mẹ sang con cái.

✅ Nhiễm sắc thể (chromosome): Một chuỗi dài liên kết các gien trong nhân của mọi tế bào nhân thực (eukaryotic) vốn biểu thị trong giảm phân (meiosis) và phân bào (mitosis). Nhiễm sắc thể chứa DNA và protein. Một sinh vật luôn có 2n nhiễm sắc thể, điều có nghĩa rằng mọi nhiễm sắc thể đều theo cặp (pair).

✅ Kiểu gien (genotype): Đây là cấu trúc di truyền (genetic makeup) của một sinh vật: gen

✅ Kiểu hình (phenotype): Các tính trạng thể chất và sinh lý của một sinh vật. Chúng bị ảnh hưởng bởi cấu trúc di truyền (gien) và môi trường (surrounding).

✅ Alen (allele): Một tên gọi khác của gien. Mỗi nhiễm sắc thể có một bản sao của alen này, tức một cặp-gien.

✅ Đồng hợp (homozygous): Thuật ngữ này chỉ ra rằng sinh vật có hai alen giống nhau tại một vị trí trên nhiễm sắc thể. Điều này khiến sinh vật cản thuần (breed true) với tính trạng đó.

✅ Dị hợp (heterozygous): Thuật ngữ này chỉ ra rằng sinh vật có hai bản sao khác nhau của gien tại một vị trí trên nhiễm sắc thể.

✅ Gen trội (dominant): Trong một dị hợp tử (heterozygote), alen (gien) này thể hiện đầy đủ (fully expressed) ở kiểu hình. Trong biểu đồ gien (schemes), những gien này luôn được ký hiệu bằng chữ hoa (capital).

✅ Gen lặn (recessive): Trong một dị hợp tử (heterozygote), alen (hay gien) này hoàn toàn bị khỏa lấp (masked) ở kiểu hình. Trong biểu đồ gien, những gien này luôn được ký hiệu bằng chữ thường (lower case).

✅ Gen trung gian (intermediary): Đấy là khi trong một dị hợp tử (heterozygote), một alen (hay gien) không hoàn toàn bị khỏa lấp ở kiểu hình. Bạn có thể đã thấy một số đặc điểm của gien này.

Những ví dụ hay của loại này là gen đuôi tưa (crowntail) và đuôi kép (doubletail).

• Cá chỉ với một bản sao của gien đuôi tưa (ct) (trong hầu hết trường hợp) sẽ thể hiện vài đoạn tia kéo dài.
• Cá chỉ với một bản sao của gien đuôi kép (dt) (trong hầu hết trường hợp) sẽ thể hiện vây lưng rộng hơn (boarder) và bộ vây đầy đặn hơn (fuller).

Làm thế nào để chỉ ra các thế hệ khác nhau?

Khi pha cha mẹ không họ hàng (P), thì hậu duệ lai tạp của chúng được gọi là đời F1 (cho thế hệ con đầu tiên).

Khi đời F1 được cản (interbred), thì hậu duệ của chúng được gọi là đời F2 (cho thế hệ con thứ hai).

Khi đời F2 được cản (interbred), thì hậu duệ của chúng được gọi là đời F3 (cho thế hệ con thứ ba).

Và cứ tiếp tục như vậy.

Vài nguyên tắc cơ bản về kết hợp gen

Khi cha mẹ không có quan hệ huyết thống kết hợp với nhau thì bầy con sinh ra được gọi là F1 (tức thế hệ đầu tiên).

Thế hệ F1 kết hợp với nhau sinh ra thế hệ F2 (tức thế hệ thứ hai).

Thế hệ F2 kết hợp với nhau sinh ra thế hệ F3 (tức thế hệ thứ ba). Và cứ tiếp tục như thế…

Lai tạo cận huyết có thể kéo dài đến thế hệ F8 nhưng phải tuyển chọn bầy cá con cực kỳ cẩn thận để tránh dị tật. Vì vậy, thỉnh thoảng chúng ta phải lai xa (với cá thể không có quan hệ họ hàng) để cải thiện gen.

Khi một cá thể (thuộc bất kỳ thế hệ nào) lai xa thì bầy con được tính là thế hệ F1.

Cụm từ bạn cần nắm trong lai tạo

Để có thể lai tạo Betta splendens chất lượng tốt, những nguyên tắc lai tạo khác nhau được áp dụng. Lai cận huyết (inbreeding), lai dòng (linebreeding) và pha (outcrossing) đóng vai trò quan trọng trong việc thiết lập một dòng Betta splendens chất lượng.

Lai cận huyết (inbreeding)

Một chương trình lai tạo có hệ thống giữa những cá thể quan hệ gần (closely-related). Điều này nói chung chỉ đến cách ghép cha x con gái, mẹ x con trai, và anh x em.

Lai dòng (line breeding)

Thuật ngữ này được sử dụng để mô tả một chương trình cận huyết bớt sâu hơn. Điều này nói chung chỉ đến cách ghép họ hàng gần, như bác x cháu và anh em nửa máu (halfbrother) x (halfsister) chị em nửa máu.

Pha (outcrossing)

Pha chỉ đến việc cản giữa hai dòng không quan hệ (cận huyết).

Bài viết này quan trọng: Lai cận huyết làm gì về mặt di truyền? và Tại sao pha?

Nguồn tham khảo

1.Campbell, N.A., Biology, Fourth edition, The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., ISBN 0-8053-1940-9
2.Zakwoordenboek der Geneeskunde, 25ste geheel herziene druk, Elsevier/Koninklijke PBNA, ISBN 90-6228-255-5
3.Betta Bunnies genetic page

4, Diễn đàn cá cảnh